Maar ook weer even een blik op de Keeling-curve
‘Not the end of the world’. Zo heet het boek van Hannah Ritchie, researcher aan de universiteit van Oxford. De Nederlandse vertaling ervan verscheen begin 2024 en was al in februari aan zijn derde druk bezig. Niet het einde van de wereld gaat over het ongelijk van doemdenkers op klimaatgebied en is kennelijk een succes.
Alleen is de titel nogal misleidend. Het boek gaat over alle rampen die ons wachten als we niet doen wat de auteur zegt. En inderdaad: die rampen jokken er niet om – van een mondiale temperatuurstijging tot massale hongersnoden en het einde van talloze soorten wilde dieren. Maar het einde van wereld betekenen ze niet. Kijk maar naar wat er circa 66 miljoen jaar geleden gebeurde. Toen ontstond de 180 kilometer brede Chicxulub-krater, bijna zeker door de inslag van een enorme planetoïde. Dat gebeurde in Mexico, op de grens van de Caribische Zee en het land van Yucatán. Bij die klap stierven alle grote diersoorten uit – waaronder ook alle dinosaurussen, behalve de vogels -, ontstonden wereldwijd bosbranden en aardbevingen en werden enorme stofwolken opgejaagd die zo’n 15 jaar bleven hangen en alles zo lang in duisternis hulden dat fotosynthese bijna onmogelijk was. Planten stierven massaal af. Plantenetende dieren verloren daardoor hun voedsel en uiteindelijk verhongerden ook veel vleeseters.
Zo stelde iemand zich de gevolgen van de inslag voor. De echte duisternis was toen kennelijk al achter de rug, want het zonnetje begint alweer te schijnen.
Was dat het einde van de wereld? Absoluut niet. Zelfs de Chicxulub-krater kon geen eind maken aan de wereld. Kleine, handige, weinig eisende dieren vonden schuilplaatsen en overleefden de ramp, Sterker nog: de massale ondergang van planten en dieren schiep ruimte voor tal van nieuwe soorten – zoogdieren, vogels, planten-met-bloemen – waaronder de voorouders van de mens. Terwijl de grote, vegetarische en vleesetende concurrenten van de mensheid werden uitgeroeid, bleven de onze voorlopers in leven. En dat hebben we geweten. Ze begonnen namelijk aan een ongekende zegetocht die we uiteindelijk leerden kennen in de vorm van platgespoten akkers en weilanden, zwangere zeugen in een harnas van stangen, eindeloze betonwoestijnen, plasticzeeën en afstervende ijskappen. Zelfs Chicxulub maakte geen eind aan de wereld, integendeel. Maar wat zou het heerlijk zijn geweest als een wijzere diersoort dan wij de dominante soort zou zijn geworden. Bijvoorbeeld een diersoort die verstandiger omgaat met zijn omgeving dan wij. Maar zo is het niet gegaan. Met ‘het einde van de wereld’ bedoelt Ritchie dan ook eigenlijk iets anders, namelijk: ‘het einde van de wereld zoals we die kennen’. Dus: het einde van onze beschaving (met of zonder aanhalingstekens). Het einde van onze manier van leven.
Daarmee rijst onherroepelijk de vraag hoe erg het zou zijn om de wereld van tegenwoordig te zien verdwijnen. Met die vraag zijn we terug bij alles waarover het tegenwoordig gaat: het klimaat, de kooldioxide (CO2) in de atmosfeer en de Keeling-curve. Aan die curve wijd ik elk half jaar een blog omdat de lente en de herfst samenvallen met de natuurlijke ups en downs van het CO2-gehalte in de atmosfeer. Zaken zoals onze rundvleesconsumptie, de dikte van het ijs op Antarctica en het aantal vluchten van en naar Schiphol hangen ermee samen. Kijk hier voor de ontdekking van het broeikaseffect, kijk daar en daar voor de latere ontwikkeling van de curve, en kijk hier voor de vraag of de corona-crisis iets heeft uitgemaakt voor het CO2-gehalte in de atmosfeer. Spoiler: nauwelijks.
Ritchie geeft daar eigenlijk geen antwoord op de vraag hoe erg het zou zijn… enzovoort, maar haar boek is de moeite van het lezen wel degelijk waard. Het presenteert veel verhelderend materiaal en verraadt gezond verstand zonder veel hysterie. Ze bepleit geen veganisme-tegen-de-klippen op maar rekent wel voor dat het helemaal geen bergen vlees hoeft te eten om gezond te zijn. Dat betekent nog niet dat ik al haar keuzes blindelings volg. Je hoeft van haar bijvoorbeeld niet op te houden met vliegen in een vliegtuig, met als argument dat je al vliegend heel veel moois kunt zien zodat je er dus gelukkiger van wordt. Dat zal best. Maar Ritchie is wél heel negatief over je consumptie van rundvlees, hoewel dat – mits met liefde klaargemaakt – ook veel blijdschap kan schenken, misschien nog wel meer wat dan een Mallorcaans strand te bieden heeft. Maar hoe dan ook, Ritchie is iemand met gezond verstand. Ze weet dus dat niet iedereen zich aan haar adviezen zal houden en ook dat een beetje rundvlees niet direct tot rampen leidt. Niet het einde van de wereld heeft kortom een misleidende titel maar is aangenaam vrij van hysterie.
Toch heeft Ritchie heeft wel degelijk een geheime agenda van dingen die ze belangrijk en minder belangrijk vindt. En ze verraadt zich – net als ieder ander mens zich verraadt – met de keuzes die ze maakt. Op blz. 171 heeft ze het over de verspillende manier waarop bijvoorbeeld een koe, lam, kip of varken zijn/haar gras en ander dierenvoer omzet in menselijk voedsel. Ze schrijft: ’Zelfs bij de meest efficiënte dieren wordt de overgrote meerderheid van de calorieën verspild. Dat is een moeilijk te verkroppen feit. Kun jij je voorstellen dat je een heel brood koopt, er een boterham van afsnijdt en de rest in de vuilnisbak gooit? […] Dat is zo ongeveer wat we doen met vlees.’ Wat een onzin! Het voedsel dat wij aan ons vee geven, verdwijnt helemaal niet grotendeels in de vuilnisbak! We geven er een dier mee te eten anders van de honger zou zijn omgekomen. Wat is daarop tegen? Het is belachelijk om driekwart van het dierenvoer als ‘vuilnis’ te bestempelen, alleen maar omdat omdat het geen calorieën voor de mens oplevert. Daar komt nog iets anders bij. Ritchie zegt niet welke delen van de vleesdieren ze meetelt voor de bepaling van het aantal calorieën. Maar het staat vast dat wijzelf, inwoners van een ‘rijk’ land, een groot deel van ons vee (hersenen, pens, nieren, uiers, ballen…) uit domheid links laten liggen. Gelukkig verkopen we al dat lekkers onder andere aan de Oost-Aziaten en geven we aan honden en katten, die er wel pap van lusten. Noem dat maar verspilling! En wat er ook dán nog overblijft (pezen, botten, haar…), is – als we er verstandig mee omgaan – letterlijk gefundenes Fressen voor een bonte massa andere levende wezens. Welk bezwaar kun je daartegen hebben? Waarom is voeding voor mensen in vredesnaam belangrijker dan voeding voor dieren? Ik weet heus dat die vraag misschien naïef klinkt en veel mensen onethisch in de oren klinkt. Maar daarmee is mijn vraag niet beantwoord. Ik kan het antwoord niet vinden. Als jij het wél weet en daarbij niet in een ordinair soort-egoïsme vervalt, hoor ik het graag van je.
Ook elders in haar boek doet Ritchie trouwens dubieuze uitspraken. Over de geschiedenis van de mensheid schrijft ze bijvoorbeeld op blz. 27: ‘Gemeenschappen die duurzaam met het milieu omgingen, waren door de hoge kindersterfte altijd klein: het verlies van kinderen verhinderde dat de bevolking groeide.’ Dat is opmerkelijk. Ritchie maakt nergens in haar boek duidelijk dat overbevolking een probleem kan zijn. Voor haar is bevolkingsgroei altijd belangrijker dan duurzaamheid, en haar hele boek is daarvan doordrongen.
Ze brandt bijvoorbeeld ‘profeten’ af die massale hongersnoden vanwege overbevolking voorspelden en uiteindelijk geen gelijk kregen. Een goed voorbeeld daarvan was de Engelse demograaf Thomas Malthus (1766-1843), die ooit heel beroemd was. Zelf heb ik op school nog les over hem gehad. Malthus voorzag mondiale hongersnoden omdat de Aarde geen almaar uitdijende mensenmassa kon voeden. Met dat laatste had hij zeker gelijk, maar dankzij de wetenschap en de techniek bleven de voorspelde mondiale hongersnoden uit. De mensheid ontdekte namelijk net op tijd grote hoeveelheden vogelpoep (guano) die een uitstekende meststof bleken. Toen ook die voorraden een paar decennia later uitgeput raakten, werd de ramp afgewend door de tijdige uitvinding van kunstmest. En in ongeveer dezelfde periode werden fossiele brandstoffen populair als energiebron in motoren. Daarmee begon de zegetocht van de mensheid waarover ik het hierboven al heb gehad. Belangrijke factoren daarin waren ook andere vormen van vooruitgang (alweer al dan niet tussen ‘aanhalingstekens’). Bijvoorbeeld de enorme stijging van het aantal aardbewoners van 1,6 miljard in 1900 tot 8 miljard nu – al die mensen laten winden, lozen vaste en vloeibare mest en stoten dus CO2 uit. En nu we het toch over mensen hebben: in middelrijke en rijke landen (dat zijn er dankzij de toegenomen welvaart steeds meer) eisen we steeds meer ruimte voor onszelf, voor woningen, voor scholen, voor ziekenhuizen, voor kantoren, voor fabrieken, voor wegen, voor winkels… Al het asfalt en het cement – inclusief het cement voor de 1 miljoen woningen die Nederland nodig schijnt te hebben voor starters en andere daklozen – stoot enorme massa’s CO2 uit. Ons vee doet dat natuurlijk net zo goed, maar het heeft weinig zin om de landbouw af te schaffen, want als je dat doet, wordt de dan vrijkomende ruimte direct ingenomen door hetzij datadozen en distributiecentra, hetzij nog meer ander/beton, hetzij andere/wilde dieren die misschien wel evenveel CO2 afscheiden als ons vee nu maar geen voedzaam eiwit leveren zodat ze ons niet kunnen voeden. We hebben het dan nog niet eens gehad over onze vele honderden miljoenen huisdieren (alleen al in de VS zijn er 170 miljoen honden en katten), en ook niet over de vaste en vloeibare mest die jijzelf gemiddeld meer dan 80 jaar lang afscheidt.
Malthus kon de kunstmest niet voorzien hebben, en zijn voorspellingen kwam dus ook niet uit. Maar zijn lot is sindsdien de inspiratiebron voor iedereen die de klimaatproblematiek wil oplossen door in een onvoorspelbare toekomst quick fixes uit hoge hoeden te toveren, hopend op een nieuw wonder – net op tijd. Ritchie vermeldt Malthus niet maar neemt wel de boodschap van de Amerikaanse bioloog Paul Ehrlich (1932-) onder de loep. Voor Ehrlich is de mensheid een kanker. Hij voorspelt voedseltekorten als het menselijke geboortecijfer niet drastisch daalt. Hij zegt: we moeten niet de symptomen van die kanker behandelen maar de kanker zelf wegsnijden – op welke manier dan ook. Ritchie noemt zijn ideeën inhumaan en onethisch. Daar heeft ze natuurlijk gelijk in. We kunnen het niet mooier maken dan het is. Maar daar gaat het niet om. Het gaat wel om de vraag hoe waarschijnlijk tijdige quick fixes zijn en (nog belangrijker) of ze niet erger zijn dan de kwaal. Ritchie is dol op genetische manipulatie, kernenergie, de chemische industrie (al het ultrabewerkte voedsel, inclusief nepvlees) en verstedelijking, en als jij daar ook van houdt, ben je bij Ritchie aan het juiste adres.
De demograaf en ecoloog Paul Ehrlich.
Maar dan moet je natuurlijk wel zeker weten dat haar berekeningen kloppen, en dat is niet altijd helder. In de tabel op blz. 114 staat bijvoorbeeld dat vleesrunderen gemiddeld driemaal zoveel kooldioxide uitstoten als melkkoeien, maar ze verklaart dat rare verschil niet. In diezelfde tabel vind je noten, die tien keer minder uitstoten dan melk, en dat komt dan omdat Ritchie bij de noten de (negatieve) emissie van de boom zelf meetelt. Ik snap waarom ze dat doet, want geen noten zonder notenboom, maar het blijft raar: bij de melk telt ze de (positieve) emissie van het melkvee namelijk niet mee, terwijl er toch ook geen melk is zonder melkvee. Het resultaat is dat de CO2-emissie van runderen kunstmatig wordt opgekrikt, en dat was Ritchies bedoeling misschien ook wel.
*
Ik heb je ook nog even een snelle blik op de Keeling-curve van CO2-emissies kijken*, want de lente is begonnen en het CO2-gehalte in de lucht is dus op zijn jaarlijkse maximum. In de afgelopen zes wintermaanden is veel vegetatie afgestorven zodat extra veel kooldioxide is vrijgekomen. Ik heb nog geen gegevens over april 2024 gezien, maar Scripps, het wetenschappelijke instituut op een berg in Hawaii dat de emissies bijhoudt, lichtte in een korte notitie alvast een tipje van de sluier op. Begin februari 2024 werd voor het eerst in de geschiedenis een gehalte van boven de 426 ppm waargenomen, en dat is ook naderhand nog een paar keer gebeurd. Volgens een eerdere melding is het stijgingspercentage van de curve iets lager dan anders. Dat komt volgens de Scripps-mensen door een verschuiving van de heersende windrichting. Op Hawaii schoof de wind ’s winters toen sterker dan anders naar het noorden, en daar is altijd meer CO2 in de lucht aanwezig.
Ben je een beetje kwijt wat de Keeling-curve ook alweer is? Kijk dan hier voor de ontdekking van het broeikaseffect, daar en daar voor de ontwikkeling van de afgelopen jaren, en hier over de vraag in hoeverre de covid-epidemie het CO2-gehalte in de atmosfeer gunstig beïnvloed heeft. Verbaas je ten slotte over de vreemde grafiek op blz. 86 van Ritchies boek. Je ziet daar twee kronkellijnen die ongeveer in hetzelfde tempo naar boven lopen. De prominente-zwarte lijn geeft de stijging weer van de CO2-emissies per hoofd van de bevolking tussen 1750 en 2019. De veel bescheidener in grijs weergegeven curve is die van de ‘totale emissies’ in dezelfde periode. De twee kronkels vertonen één belangrijk verschil: in de paar jaar vóór 2019 blijft de lijn van de ‘totale emissies’ scherp stijgen, terwijl de ‘emissies per hoofd’ ineens scherp dalen zonder dat de auteur vertelt hoe dat komt. De enige reden die ik daarvoor bedenken kan, is een sterke daling van de wereldbevolking. Maar daarvan is mij niets bekend, terwijl het toch beslist in de krant zou hebben gestaan. Hoe zit dat? Waar komt die grafiek vandaan? Iemand die wantrouwiger is dan ik, ziet er vast een poging in om de lezer te manipuleren. Jij en ik moeten bijvoorbeeld denken dat de sterk stijgende grijze lijn ons als individuen niet erg aangaat omdat die over globale dingen gaat en niet over individuen. De prominente, zwarte lijn gaat dan over jou en mij als individuele hoofden van de bevolking, die zich overtuigd en met succes inzetten voor een betere, groenere wereld . Zie je wel!! Het kan heus!! Als ik het grijze kronkellijntje niet gezien had, zou ik het misschien nog geloofd hebben ook…
Reacties