Indonesië wordt vrij. De weldaden van een koekje

Het kolonialisme staat weer volop in de schijnwerpers, en dat is maar goed ook. Alleen bewijzen oud-Hollandse koekjes dat de kwestie ook verrassende kanten heeft…

Eetgeschiedenis is leuk en tovert op iedere straathoek nieuwe konijnen uit haar hoge hoed. Neem colombijntjes/colombyntjes – oer-Nederlandse koekjes die bij ons eeuwenlang populair zijn geweest. De Utrechtsche keuken-meid, een kookboek uit 1769 maakte ze van 10 eieren, 675 g suiker, 450 g bloem, citroenschil en gesmolten boter, en ze zijn nog tot diep in de 20ste eeuw gebakken. Maar nu gebeurt dat niet meer. Vandaar mijn verbazing toen ik ze laatst op het internet tegenkwam… in Bandung op West-Java. Ze komen daar als knapperig colombijntjes bolu kering uit de Abadi-fabriek, die in 1947 gesticht is. Kijk maar op het pak hiernaast.

 In 1947! Dat is niet zomaar een jaartal. Dat is midden in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog tegen Nederland. Toch is Abadi ook andere Nederlandse koekjes blijven bakken zoals kattetongen, bokkepootjes, kaasstengels, speculaas, boterjanhagel – allemaal met hun Nederlandse namen in grote, zwarte letters op de verpakking.

Abadi is overigens niet in Bandung gesticht maar in het stadje Garut, 65 kilometer verderop. Het moet een geliefd trefpunt van de Nederlandse koloniale elite zijn geweest. In 1916 is er een sanatorium gesticht dat in 1920 werd omgebouwd tot Grand Hotel Ngamplang. Daar waren vast ook Nederlandse koekjes te koop. Charley Chaplin heeft er in de jaren dertig een paar keer gelogeerd en kan ze best geproefd hebben. Maar in 1946 brandde het hotel af. Als verzetsdaad tegen de Nederlanders? Dat weet ik niet. Het internet zwijgt er discreet over. Maar hoe dan ook, Abadi zelf verhuisde in 1967 naar het snelgroeiende Bandung en verkoopt zijn koekjes tegenwoordig ook in eigen outlets.

Het uiterlijk van de koekjes is inmiddels veranderd. De oude kookboeken zeggen niet hoe ze eruitzagen, maar de Roermondse banketbakker Wassenberg beschreef ze in 1950 als onversierde rechthoekjes. Zoals je op de foto hierboven kunt zien, kregen ze in het vrije Indonesië een ronde vorm met een kekke lik chocolade erop. 

Het fotootje hierboven is trouwens nóg interessanter. De verpakking van de Bandungse koekjes verraadt namelijk iets wezenlijks over de Indonesische geschiedenis. Arabische handelaars en veroveraars waren vanaf de 12de/13de eeuw in het huidige Indonesië actief en introduceerden er onder andere de islam en allerlei gerechten zoals saté en andere lekkernijen met geitenvlees.De Portugezen drongen er vanaf de 16de eeuw door en brachten Europese ingrediënten en benamingen mee. Een eeuw later kwamen de Nederlanders met bijvoorbeeld oud-Hollandsche koekjes op sleeptouw. Tijdens Wereldoorlog II kwamen de Japanners, meteen daarna gevolgd door de Engelsen en even later weer eventjes door de Nederlandsers. Bijna die hele geschiedenis vind je terug op de verpakking van de Bandungse colombijntjes. Kijk maar naar de ingrediënten: terigu (van het Portugese woord voor ‘tarwe’), mentega (Portugees voor ‘boter’) en telur (Maleis voor ‘ei’) – drie hoofdingrediënten uit het Utrechtse kookboek. Abadi voegde er garam (Maleis voor ‘zout’) en susu (idem voor ‘melk’) aan toe. En ook nog coklat (deels Azteeks, via Spanje) en vanilli (van het Spaanse woord voor een Caribische plant, eveneens een product van het Spaanse kolonialisme). Elders op de verpakking leer je dat de koekjes halal (Arabisch) zijn en dat de fabriek in 1947 established (Engels) is. De colombijntjes blijken dan ook nog bolu kering ofwel ‘droog gebak’ te zijn. Kering is Maleisisch voor ‘droog’. Bolu is dus ‘gebak’. Het is een Spaans/Portugees woord voor ‘broodje’ of ‘bolletje’ en je vindt het ook terug in de (gember)’bolus’. Dat gebakje is volgens een bekende theorie naar de Nederlanden meegebracht door joden die aan het einde van de 15de eeuw door christenen uit het Iberisch Schiereiland verjaagd waren…

Zo veel geschiedenis in één koekje!