en het CO2-gehalte daalt dus weer (of niet?)
Maar eerst iets anders. Het was 13 december 2023. De officiële Amerikaanse NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) kwam met goed nieuws. Het was toen iets meer dan 1 jaar na de eruptie van de Mauna Loa. Op die Hawaiiaanse vulkaan werd al sinds 1958 dagelijks het CO2-gehalte van de atmosfeer gemeten, maar de toegang was bij de eruptie onder tien meter lava bedolven geraakt en de stroomvoorziening was vernield. Het observatorium was dus alleen per helikopter bereikbaar. De metingen moesten een tijd lang elders worden verricht en konden veel minder vaak plaatsvinden. Maar inmiddels is de stroomvoorziening niet meer afhankelijk van een centrale. Tot zover het goede nieuws.
De rest van het nieuws is vooral slecht. Trump en Musk zijn aan de macht. De NOAA, die met haar 13.000 werknemers en een grote vloot aan weerballonnen, schepen, vliegtuigen, boeien en satellieten de toestand van de natuur, de oceanen en de atmosfeer in het oog placht te houden, wordt uitgedund. De eerste duizend mensen zijn eind februari ontslagen, en een nieuwe ontslagronde is al aangekondigd. Bovendien is er sprake van dat de NOAA geprivatiseerd gaat worden, want dat is ‘efficiënter’.
Met dat slechte nieuws kwam de NRC op 29 maart 2025. De komst van T & M is ook in mijn leven als blogger niet ongemerkt voorbijgegaan. Ik kende de NOAA als een organisatie waar ik altijd om inlichtingen kon vragen. Dat is voorbij. De NOAA doet er al een paar weken het zwijgen toe. Dat is angstaanjagend. Een klimaatramp bedreigt ook ons voedsel. We willen dus weten hoe snel de ramp nadert. Want zonder voedsel geen eetgenot, zeg maar.
Op het moment dat ik dit schrijf, is het alweer april, de maand waarin CO2-gehalte in de atmosfeer zijn jaarlijkse hoogtepunt bereikt. Dat komt omdat veel planten en bomen in de herfst en winter afsterven of hun blad verliezen en daardoor in die periode CO2 aan de atmosfeer afstaan, zodat het CO2-gehalte daarin toeneemt. In de curve zie je dat aan het zaagpatroon van de almaar stijgende lijn.
Als het dan eenmaal weer lente is, gaat alles weer naar hartenlust groeien en bloeien en wordt weer CO2 vastgelegd – totdat in de herfst het omgekeerde proces begint. Er is een tijd geweest waarin die twee processen elkaar ongeveer in evenwicht hielden, maar die tijd is alweer zo’n beetje sinds ongeveer anderhalve eeuw geleden voorbij. Tegenwoordig is elk jaarlijks hoogte- of dieptepunt in de CO2-curve hoger dan dat van het jaar daarvoor. Dat houdt in dat er elk jaar meer CO2 in de atmosfeer zit dan een jaar eerder, en dat is van belang omdat CO2 een broeikasgas is en hitte vasthoudt. Hoe meer CO2, des te heter de atmosfeer. De gevolgen daarvan zijn enorm, zoals je zo langzamerhand weet. Denk: de bosbranden in de VS, de overstromingen in de buurt van Valencia, het smeltende ijs aan de twee polen.
We hebben het er al eerder over gehad, maar nóg een keer kan geen kwaad. Als je alle CO2-metingen achter elkaar zet, krijg je een curve waaraan je kunt zien in welke richting het klimaat zich beweegt: de Keeling-curve (lees b.v. dit over de geschiedenis van het onderzoek, maar ook dit en dit). Het grote nut van dat overzicht is de meedogenloze objectiviteit ervan: het laat geen ruimte voor discussie.
De Keeling-curve is wat overblijft als je alle misleiding, alle verhalen, alle manipulaties en alle nutteloze bedoelinkjes weglaat. De curve gaat over wat je dóet, niet over wat je bedoelt, hoopt of zegt te bedoelen. Niet alleen over vee, ontbossing, vliegreizen en plasticproductie maar ook over kinderen krijgen, woningen bouwen, oorlog voeren, huisdieren hebben, ademhalen en datacentra stichten voor AI, games en nog zowat.
Doelen (2030, 2035, 2080…) zijn vaak nutteloos. Zolang de Keeling-curve niet daalt in plaats van stijgt, gaat de opwarming gewoon door. Weet je nog? Wat ook al niet hielp, was de schijnbaar onbedwingbare neiging van veel meteorologen en klimatologen om altijd een slag om de arm te houden. Bijna altijd zagen ze een kans van paar procent dat de soep niet zo heet werd gegeten als hij werd opgediend. Alsof iedereen dezelfde cursus crowd control had gevolgd en ‘paniek voorkomen’ belangrijker vonden dan problemen oplossen. De ‘paar procent kans’ dat alles goed afloopt, is sowieso een achterlijk argument. Vergelijk het maar met de situatie dat je lang gespaard hebt om een wereldreis te maken of een redelijk pensioen te hebben op je oude dag. Zou je dat ook gedaan hebben als er maar – pak ‘m beet – drie procent kans was geweest dat je dat geld ook feitelijk in handen had gekregen? Bijna zeker weten van niet. Want het gaat niet om wat jij op je spaarrekening zet maar om wat je er t.z.t. vanaf kunt halen. Het gaat er – met andere woorden – niet om dat jij het goede doet maar om de vraag of alle mensen samen het kwaad uit het verleden meer dan ongedaan kunnen maken. Het antwoord op die vraag is tot dusver ‘nee’ geweest. De Keeling-curve is daar heel duidelijk over: kijk maar naar de curve hierboven. De Keeling-curve stijgt nog steeds uit volle borst.
Steeds meer klimatologen hebben genoeg van het gegoochel met percentages en het idee dat alles goed komt als je maar op een bepaald moment in de toekomst ‘klimaatneutraal’ bent. Eelco Rohling is daar een goed voorbeeld van. Hij is sinds kort hoogleraar oceaan- en klimaatverandering in Utrecht en hield ter gelegenheid van die benoeming een openbare redevoering. Daarin zei hij volgens de NRC dat hij zijn publiek niet ‘helemaal depressief’ naar huis wilde laten gaan en daarom ook nog iets positief wilde zeggen. Mensen hebben immers hoop nodig. Anders knappen ze af. Maar zelf had hij weinig hoop, zei hij erbij. ‘We zijn onderweg naar een zwart gat.’ Hij onderscheidt in het klimaatproces snelle en langzame processen: als een opwarming eenmaal op gang is (zoals nu), kunnen trage processen duizenden jaren aanhouden. Voorbeelden daarvan zijn het smelten van de ijskappen en de opwarming van de diepzee. Prognoses gaan meestal maar tot 2100, maar dan houdt het niet op. ‘2100’ is niet meer dan een momentopname in een veel langer durende klimaatreactie. We zitten nu op ca. 425 ppm CO2 in de atmosfeer. Dat is evenveel als in het vroege Pleistoceen, ca. 5 miljoen jaar geleden. De gemiddelde temperatuur begon toen 3 graden te dalen maar bleef hoger dan nu. En de zeespiegel lag 10-20/35 m boven de huidige.
Vergelijk de opwarming met een trein die op gang komt. Eerst worden alleen de koppelingen strakgetrokken; pas daarna komen de wagons op gang, en als die eenmaal in beweging zijn, kun je ze alleen nog met de grootst mogelijke moeite stuiten. Een voorbeeld: uit het kalkskeletjes van eencelligen in de oceaan kun je de temperatuur de diepzee afleiden en daardoor die van de atmosfeer. Warm oppervlaktewater warmt de diepzee namelijk op. Via dit mechanisme houdt de opwarming van de aarde nog eeuwen tot millennia aan, ook al zouden we vandaag stoppen met de uitstoot van alle broeikasgassen. Dat is de tijd die oceanen nodig hebben om een nieuw evenwicht te bereiken. ‘Het IIPC (de wetenschappelijke klimaat-organisatie van de VN) heeft de trage processen op een tijdschaal van millennia nog niet meegenomen.’ Rohling stelt – lang niet voor het eerst – vast dat het CO2-gehalte in de tijd vóór de industrialisatie en de massale verbranding van fossiele brandstoffen ongeveer 270 ppm bedroeg. Hij bepleit terugdringing van de huidige 425 ppm tot 350 ppm. Dat is het niveau van rond 1990, in een wereld met veel minder mensen, computers en vakantiegangers. ‘Dan kunnen we het ergste van de klimaatschok nog beperken.’ Beperken dus, niet: voorkomen. Dat heeft niets meer met klimaatneutraliteit te maken maar eist een enorme beperking van menselijke activiteiten. Niet in 2100 maar nu. Het is maar dat je het weet.